Cene pirinča pale su za 35% u proteklih godinu dana, dostigavši najniži nivo od 2017. godine (oko 360 američkih dolara po toni), nakon što je Indija ukinula ograničenja na izvoz. Posle tri godine ekstremne volatilnosti, tržište se suočava sa viškom ponude (541 milion tona proizvedeno u 2024), što dodatno obara cene i narušava ravnotežu između globalnih proizvođača i uvoznika.
Tri godine rekordne nestabilnosti
Od 2022. godine, Indija – najveći svetski izvoznik pirinča – ograničila je izvoz kako bi obuzdala rast svetskih cena (povećanje od 19% tokom 2022. i 2023), izazvan prvenstveno ratom u Ukrajini i nepovoljnim vremenskim uslovima u Aziji. Ponovno otvaranje izvoza u 2024, uz rekordne žetve u Aziji, dovelo je do pada cena od 35% u samo godinu dana. S obzirom na pozitivne prognoze proizvodnje za 2026. i mogući povratak klimatskog fenomena La Niña u četvrtom kvartalu 2025, očekuje se dalji višak ponude u 2026. godini. Cene će verovatno nastaviti da padaju do kraja 2025, uz moguće stabilizovanje tokom 2026. na nivoima koji nisu viđeni poslednjih deset godina.
podaci za grafikon u .xls datoteci
Azija dominira tržištem; Afrika zavisna od uvoza
Pirinač je najzastupljenija osnovna prehrambena namirnica na svetu, ispred pšenice i kukuruza.
Uprkos njegovom značaju za prehrambenu sigurnost, pirinač se relativno malo trguje na svetskom nivou. Azija, koja proizvodi i konzumira gotovo 90% svetskog pirinča, ostaje glavni akter na tržištu.
S druge strane, podsaharska Afrika je izrazito zavisna od azijskog uvoza. Tokom 2024. godine, pet azijskih zemalja¹ činilo je 75% svetskog izvoza, od čega je 40% dolazilo iz Indije – koncentracija koja povećava ranjivost afričkih zemalja na političke odluke azijskih ekonomija.
Politički značaj pirinča u Aziji
Pirinač ostaje visoko politizovana roba u mnogim azijskim zemljama.
Stalan pad cena ugrožava profitabilnost proizvođača u zemljama sa manjom proizvodnjom od Indije. Filipini, jedan od najvećih svetskih uvoznika pirinča, obustavili su uvoz na 60 dana od 1. septembra kako bi zaštitili domaće proizvođače. Indonezija je, s druge strane, usvojila strategiju prehrambenog suvereniteta, dajući prioritet domaćoj proizvodnji kako bi smanjila zavisnost od uvoza.
podaci za grafikon u .xls datoteci
Zemlje u razvoju zadržavaju protekcionističke politike. Japan, pod pritiskom poljoprivrednih lobija, održava stroge kvote za uvoz kako bi zaštitio svoj sektor pirinča. Međutim, takav pristup može destabilizovati domaće tržište. Japanski sektor pirinča suočava se sa krizom snabdevanja zbog loše žetve u 2023, izazvane ekstremnim vrućinama koje su smanjile prinose. Problemi sa skladištenjem i veliki zemljotres u južnom Japanu u avgustu 2024 dodatno su pogoršali nestašicu. Protekcionističke politike održavaju visoke domaće cene, posebno kada domaća proizvodnja opadne. Vreća pirinča od 5 kg trenutno košta oko 4.000 jena (26 američkih dolara) u Tokiju, dok ista količina tajlandskog pirinča u Bangkoku košta oko 8 dolara.
1 Indija, Tajland, Vijetnam, Pakistan, Kambodža
